این ایام، یعنی از اواسط بهمن تا ابتدای بهار، به عنوان آغاز سال باغی در مناطق جنوب کشور به ویژه در نخلستان‌ها مصادف با رشد اولیه خوشه‌های خرما (اسپات‌ها) و گرده‌افشانی است و به دلیل عدم انجام مناسب گرده‌افشانی توسط باد یا حشرات، انسان باید این کار را انجام دهد که دقیقاً کیفیت خرما از همین ایام تا قبل از این که به سفره خانوار برسد، تداوم می‌یابد.

خرما از جمله میوه‌های بسیار با ارزش غذایی است که در ۲۷ آیه از ۱۶ سوره قرآن مجید هم به بهترین مفهوم از آن یاد شده است. غذایی کامل در قالب میوه‌ای کوچک و سرشار از مواد معدنی همانند آهن، پتاسیم، روی، منگنز، کلسیم، ویتامین‌های آ، ب و ای است.

این میوه بهشتی و با ارزش خدادادی در هر کیلو حدود ۱۵۷۰ کالری و در یک کیلوگرم خشک ۳۰۰۰ کالری ذخیره دارد که شیرینی میوه خرما را هم قند طبیعی تشکیل می‌دهد. جالب است بدانیم مصرف روزانه یک حبه خرما با یک لیوان شیر، کاملا مواد غذایی مورد نیاز یک نفر را در طول روز تأمین می‌کند و افرادی که دچار کم‌خونی هستند می‌توانند با مصرف روزانه ۱۵ گرم خرما، نیاز آهن و عوارض ناشی از کمبود آن را برطرف سازند.

پس حیف و حتی اسراف و ناسپاسی است که چنین محصول باارزشی با وجود همه تلاش‌های کشاورزان و ابر و باد و مه و خورشید و فلک از نخل به زیر آورده و در بسته‌بندی نامناسب و حتی غیربهداشتی و فله‌ای، روانه بازار مصرف شود و همزمان با تبلیغ بد، آبروی خرمای ایرانی را هم به ثمن بخس بر باد دهیم!

خرما یکی از محصولات استراتژیک و مهم کشاورزی ما به شمار می‌رود که بسیاری از کشورها حسرت نداشتن چنین نعمتی را می‌خورند. ما با داشتن تولید سالانه حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن و گردش مالی بالای ۱.۵ میلیارد دلار، می‌توانیم با خرما برای خود فرصت فراوانی در جهت ارتقای اقتصاد کشاورزی و افزایش درآمد ارزی، فراهم کنیم.

برای بهره‌وری بهینه از این محصول و افزایش درآمد خالص کشاورزان، چه به صورت عرضه در داخل کشور و یا صادرات آن، نیاز به بسترسازی و توسعه زیرساخت‌های صنایع فرآوری، از جمله توسعه مکانیزاسیون چیدن خرما، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی، بسته‌بندی، حمل و نقل و سردخانه به مقتضای خواسته مشتری داریم، کارهای اساسی که از همان نخلستان باید برنامه جلوگیری از کاهش کیفیت محصول انجام شود که در موارد فوق به دلیل ضعف سرمایه‌گذاری با عقب‌ماندگی مواجه هستیم و کشورهای اطراف با سرمایه‌گذاری روی زنجیره فرآوری خرمای ایرانی در بخش بسته‌بندی زیبا و صادرات، از خود ایران که ناب ترین نوع خرما در ۴۰۰ نوع را دارد، بیشتر درآمد کسب می‌کنند. در حالی که هنوز بخش‌های زیادی از فرآیند مربوط به تولید و بسته‌بندی خرما در کشور ما به صورت دستی انجام می‌شود. این مساله نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در فناوری و مکانیزاسیون در تمام مراحل  ارزش افزوده دارد تا کیفیت و بازدهی این صنعت بهبود یابد.

در ابعاد علمی نیز نیاز به تغییر نگرش نسبت به نحوه کشت نخیلات و توسعه تحقیقات صنایع تبدیلی ضروری و لازم است با استفاده از علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان، تکثیر خرما به روش کشت بافت به صورت جدی دنبال شود تا هم در تولید و هم فرآوری محصول خرما در مجموع شاهد پیشرفت‌های چشمگیر درعرصه ملی باشیم.

اکنون یکی از خواسته‌های اساسی برای توسعه صنعت پرسود و منفعت فرآوری خرما، جذب سرمایه و سرمایه‌گذاری برای اجرای صنایع تبدیلی به روز در استان‌های خرماخیز است، چراکه یکی از موانع اصلی در این بخش تداوم روش‌های سنتی در زنجیره ارزش افزوده است. بهبود کیفیت بسته‌بندی و شناسایی بازارهای هدف می‌تواند به افزایش صادرات و درآمدزایی بیشتر کمک کند. همچنین، توجه به زنجیره تأمین و کیفی‌سازی تولید می‌تواند به افزایش درآمد نخلداران و بهبود وضعیت اقتصادی این بخش از کشاورزی و صنایع  تبدیلی منجر شود. با این نگاه، ضعف‌های جدی در بازاریابی و بسته‌بندی در داخل کشور هم وجود دارد تا حدی که خرمای جنوب و جنوب‌شرق ایران، در کارگاه‌های شمال غرب کشور بسته‌بندی و فرآوری می‌شود! در مجموع تولیدکنندگان و صادرکنندگان با همان نگاه سنتی به تجارت جهانی و به بازارهای هدف کشورهای همسایه می‌نگرند، در نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها شرکت نمی‌کنند که باعث کاهش شناخت محصولات مورد تقاضای سلایق مختلف داخل و خارج کشور و ارزان‌فروشی نهایی محصول غیر فرآوری شده از سوی کشاورزان می‌شود و همچنین به دلیل نبود اتحادیه و انجمن‌های صنفی در برندسازی جهانی، خرمای ایرانی در قالب بهترین نوع غذای حلال نیز جایگاه با ارزشی در این عرصه کسب نکرده است.

در حال حاضر، حدود یک‌سوم محصول خرمای تولیدی در ایران، صادر می‌شود و با وجود این که کشور ما در سال گذشته در صادرات خرما در جهان رتبه نخست را کسب کرد، باید قبول نمود عمده این صادرات غیرفرآوری و همراه با ضعف بسته‌بندی‌های مطابق با استانداردهای جهانی بوده است که نشان می‌دهد هنوز نیاز به تلاش بیشتر برای تکمیل زنجیره ارزش و افزایش صادرات محصولات فرآوری شده خرما وجود دارد. رقبای قدرتمند ایران در این حوزه از فرصت‌ها بیشتر و بهتر استفاده می‌کنند و باید تلاش کنیم تا تولیدکنندگان این محصول ارزآور، هم‌تراز با سطح جهانی فعال باشند.

از جمله مشکلات در همه این زمینه‌ها، البته عدم همکاری کافی بانک‌ها در پرداخت تسهیلات به کشاورزان و صاحبان صنایع زنجیره ارزش افزوده است. براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، بانک‌ها موظف هستند ۱۵ درصد از وام‌ها و تسهیلات خود را به این بخش‌ها اختصاص دهند؛ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این تعهد به درستی اجرا نشده و بانک‌ها تنها بین ۱.۵ تا ۹ درصد از این تعهدات را به کشاورزان پرداخت کرده‌اند. این موضوع باعث شده تا کشاورزان نتوانند به راحتی به منابع مالی مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند و در نتیجه، توسعه صنعت خرما با موانع جدی مواجه شود.

مشارکت بخش غیردولتی به ویژه نهادهای متمولی نظیر ستاد اجرایی، بنیاد برکت، بنیاد مستضعفان و... هم می‌تواند راهگشا باشد. بدین نحو که با سرمایه‌گذاری مشترک با نخلداران و تعاونی‌های کشاورزی برای ایجاد پالایشگاه‌های مدرن فرآوری خرما، پس از رسیدن به مرحله سوددهی، واگذاری سهام آن به مردم و همچنین کمک به بهبود سیستم‌های بازاریابی در افزایش تولید و صادرات خرما کمک کنند و در نهایت سبب اصلاح وضعیت اقتصادی کشاورزان و کسب درآمد ملی و رساندن این محصول باارزش به جایگاه شایسته‌اش شوند.

نکته مهم و پایانی، اهمیت تضمین سلامتی برای نفوذ بیشتر خرما در سبد غذایی مردم به موازات تلاش‌های دولت برای خوداتکایی و خودکفایی در تولید شکر است. خودکفایی شکر امکان‌پذیر نیست، مگر این که راه‌حل‌های اساسی را در کنترل مصرف داشته باشیم که یقیناً یکی از سالم‌ترین راه‌ها برای تضمین سلامتی و تأمین خودکفایی، جایگزینی محصولاتی سالم همچون خرما، قند مایع خرما،  شکلات خرما و... به جای قند، شکر و شیرینی‌جات شکری در سفره خانوار و حتی حذف یا کاهش جدی توزیع و مصرف قند و شکر در ادارات دولتی و نهادهای حاکمیتی و شرکت‌های خصوصی است.

#مجید زندی_ پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت جهادکشاورزی