* به انگیزه ۳۱ مرداد روز ملی عسل

"خدای تو به زنبور عسل امر کرد در بعضی از کوه ها ، از درختان و هرچه بالا بلند است، منزل گُزین و سپس از شهدهای ناب گیاهان بنوش و مطیع امر خدا باش تا شربتی تهیه کنی که برای - انسان ها - شفا باشد ، کاری که قدرت خدا را هم به متفکران نشان دهد" عسل ، جلوه ای از رحمت خداوند به آدمیان است و زنبورعسل ، موجودی است که به امر خداوند هیچگاه به سمت ناپاکی و پلشتی نمی رود، حتی شهد گُل های سمی ،بدبو و خاک آلود برای لحظه ای به منظور آزمون و خطا هم او را به سوی خود جذب نمی کند تا محصول نهایی تولیدی او برای بشر «ناب» باشد. نکته مهم همین جاست که خداوند از عسل به عنوان «شفا» یاد کرده و نه «دوا» زیرا شفا، مرحله ای بالاتر از دارو و رسیدن به مرحله برون رفت از بیماری است.

عسل ، غذایی خالص و پاک است که از هزاران سال پیش اذهان دانشمندان و داروسازان را حتی در تمدن بین النهرین، مصر، یونان ،چین و ایران باستان به خود مشغول داشته و به عنوان دارویی بدون عارضه برای بسیاری از بیماریها و حتی سوختگی ها مورد استفاده قرار می گرفته است . امروزه هم علیرغم توسعه فراوان علوم مختلف پزشکی، نه تنها از ارزش غذایی و دارویی عسل کاسته نشده ، که نتایج تحقیقات علوم پزشکی ، بهداشتی و درمانی هر روز فایده جدیدی از این نعمت با ارزش را پیش پای انسان ها قرار داده است. عسل ، هم خودش برای انسان غذایی لطیف است و هم خانه ای که زنبورعسل در آن این محصول پاک را ذخیره گاه «انگبین» می سازد ؛ لطیف ، بی نقص و "مسدّس" است .

زیباترین شکل و مقاوم ترین نوع اشکال هندسی همراه با بهترین نوع بسته بندی که ذهن مهندسان و ریاضی دانان عالم را هم مجذوب طراحی بسیار عجیب خود ساخته است. زنبور عسل، به عنوان موجودی که بدن او این شربت با ارزش غذایی و دارویی را تولید می کند، حشره ای اجتماعی است که برای تک تک ثانیه‌های زندگی پربار خود برنامه و هدف دارد. موجودی به غایت مفید برای ادامه حیات بشر و حتی گلها و گیاهان مثمر با تعهد ذاتی برای گرده افشانی . او حتی نمی‌تواند در خارج از این کانون تلاش وحدت بخش، زندگی کند و ادامه حیات دهد . او به مجرد تنهایی، حتی اگر در گلستان و بوستان هم باشد، خواهد مُرد.

موجودی که هم پاک می‌خورد و هم لحظه‌ای از کار صادقانه برای جمع خسته نمی شود و در میان حیوانات ، خدمتگزارترین موجود برای تأمین غذا و داروی انسان محسوب می شود تا حدی که نام «داروساز بالدار» به درستی برای او انتخاب شده است. از خدمتگذاری صادقانه زنبورعسل برای انسان همین یک مورد کافیست که بدانیم برای نیم کیلو عسل مورد تقاضای انسان، باید ۱۶ هزار بار از کندو خارج شوند و با شهد بازگردند! تا این شهد شیرین به «عسل مصفا» و «شفا ساز» برای بشر و برخی از حیواناتی که به اهمیت غذایی و دارویی آن پی برده اند، تبدیل شود.

باز هم واقعاً برای اهل معنا مایه خجالت و شرمساری است وقتی بفهمد در یک گرم عسل ویتامین K ، ویتامین ب ۱ ، ویتامین ب ۲ ، ویتامین ب ۳ ، ویتامین ب ۵ ، ویتامین ب ۶ ، ویتامین ب ۹ و ویتامین C ، پروتئین ، روی ، کربوهیدرات ، سدیم ، فروکتوز ، گلوکز ، مالتوز ، آهن ، فسفر و بسیاری از آنزیم های مفید برای انسان وجود دارد و او آنچه سزاوار سپاسگزاری است، در برابر خالق عسل به جا نیاورد. آری! ابر و باد و مه و خورشید و فلک به کار گرفته شدند تا عسل به عنوان محصولی بهشتی در سفره غذایی انسان یافت شود ، محلولی فساد ناپذیر که در صورت حفظ و صیانتِ بدون خیانتِ همین انسان ، هزاران سال هم هیچ خللی در آنزیم ها، ویتامین ها و مواد آلی و معدنی موجود در آن ایجاد نخواهد شد.

خوشبختانه مردم ایران هم از هزاران سال پیش به ارزش غذایی و دارویی عسل پی برده اند . در میان حدود ۲۰۰ کشور ، سرانه مصرف عسل مردم ایران حداقل بیش از دو برابر سرانه جهانی است. البته تاریخچه زنبورداری در ایران هم پیشینه ای بسیار کهن دارد و آثاری که از ۸۰۰ سال قبل از میلاد در استان لرستان کشف شده نشان می دهد که قدمت استفاده از این دانش در ایران بسیار طولانی است و رویه تولید عسل در تنه درختان و سبدهای چوبی هم یکی از زیبایی های تولید عسل سنتی در این سرزمین پهناور است که هنوز هم در برخی از روستاها رواج دارد.

ایران جزو هشت کشور برتر دنیا به لحاظ تنوع زیستی است که همانند سایر محصولات غذایی باید برای بهبود شرایط تولید عسل هم از این ظرفیت به خوبی بهره گرفت. خوشبختانه از مهمترین اقدامات انجام شده در این بخش در سالهای اخیر ، برنامه ریزی به منظور خروج فعالیت زنبورداری از حالت تک محصولی بوده که افزایش مهارت تولیدکنندگان در تولید تجاری ژل رویال ، بره موم ، گرده گل و همچنین زهر زنبورعسل که همگی دارای ارزش افزوده بالاتری نسبت به عسل تولیدی می باشند، شکل گرفته و با افزایش درآمد فعالیت زنبورداری زمینه جذب نیروی انسانی تحصیلکرده را هم بیشتر از گذشته فراهم ساخته است. امروز کشور ما برای دستیابی به امنیت غذایی مانند سایر کشورها با ۲ ابرچالش کمبود و محدودیت منابع آبی و تغییرات اقلیمی مواجه است که در بسیاری از کشورها نیاز به امنیت غذایی پایدار ، اهمیت مضاعف پیدا کرده است.

این مهم در گذشته در کشور ما خیلی مقوله مهمی نبود و روی آن تمرکز نمی کردیم ، در حالیکه اکنون برای تضمین امنیت غذایی نسل کنونی و آینده باید راهبرد جدی به ویژه در استفاده از زنبورعسل و تولید محصول عسل داشته باشیم در عین حالیکه زنبور به عنوان بی ضررترین موجود برای محیط زیست ، گرده افشانی , حفظ تنوع زیستی و برقراری یک اکوسیستم پایدار ، می تواند به اشکال مختلف در کشور مورد توجه جدی تر قرار گیرد. در بررسی های انجام شده، ارزش افزوده محصولات کشاورزی ناشی از گرده افشانی زنبورعسل در بسیاری از کشورهای دنیا بین ۶۰ تا ۱۴۳ برابر ارزش افزوده عسل و بسیاری از محصولات جانبی آن شده است که نشان می دهد اگر هدفگذاری ما هم برای دستیابی به امنیت غذایی پایدار به ویژه در افزایش کمی و کیفی گیاهان زراعی و باغی جدی باشد، ارزش افزوده ای که زنبورعسل می تواند از بُعد گرده افشانی برای بخش کشاورزی ما ایجاد کند، بسیار با اهمیت تر از شرایط فعلی خواهد بود.

مشارکت گسترده علمی دانشگاهیان در این حوزه از جمله انتظارات برای رسیدن به اهداف است. حمایت از تشکیل و توسعه هسته های فناور و واحدهای فناور و شرکت های دانش بنیان فعال در مقوله زنبورعسل هم می تواند از جمله انتظارات مفید و ضروری برای ارتقاء جایگاه عسل در صنعت و اقتصاد کشور باشد ، در حالیکه از یک هزار و ۷۱ هسته فناور و شرکت دانش بنیان فعال در بخش کشاورزی، تعداد بسیاری محدودی در حوزه زنبورعسل فعالیت دارند که می تواند مورد توجه جدی برنامه ریزان بخش کشاورزی به ویژه در مراحل ایجاد شرکت های علمی و تحقیقاتی قرار گیرد. نکته مهم آن است که ایران در رتبه صادرات فرآورده های حاصل از محصول عسل جایگاه بسیار پایینی در جهان دارد؛ در حالیکه این حوزه به ویژه در زمینه دارویی ، بهداشتی و آرایشی می تواند به منبع مهمی برای ارز آوری تبدیل شود به شرط آنکه دانش فنی ای که از منظر اقتصادی در حوزه زنبورعسل تحول ایجاد می کند، معطل نماند. نکته مهم دیگر این است که ما در بخش صادرات هم می توانیم بیشتر از امروز ترقی کنیم؛ زیرا کیفیت عسل تولیدی کشور ما به دلیل فراوانی انرژی خورشیدی و تنوع آب و هوایی نسبت به بسیاری از کشورها قابل ملاحظه است و باید در این زمینه نشان سازی دقیق تری در میان رقبایی مانند چین و ترکیه انجام داد .

گسترش همکاری های بین المللی توأم با فراهم سازی زمینه حضور شرکت های دانش بنیان در نمایشگاه های منطقه ای و بین المللی،تبلیغات و معرفی عسل های مرغوب و با کیفیت با نشان «حلال» ابتدا به داخل و سپس به خارج از کشور به ویژه کشورهای همسایه حوزه خلیج فارس از دیگر انتظارات است که می تواند در بهبود جایگاه زنبورداری ایران در جهان موثر واقع شود. این مهم البته دارای نقص راهبردی در زمینه میزان تحصیلات فعالان در صنعت زنبورداری کشور است که به گواه آمار، از حدود ۱۶۰ هزار بهره بردار زنبورداری در کشور بالغ بر ۷۴ درصد آنها بی سواد هستند و تنها حدود ۲۰ درصد تحصیلات دانشگاهی مرتبط و غیرمرتبط دارند که اصلا مناسب جایگاه ایران در عرصه بین المللی نیست و باید شرایطی فراهم شود که افراد تحصیلکرده بخش کشاورزی و صنایع غذایی بیشتر در زمنیه زنبورداری فعال شوند.

مجید زندی

پایگاه اطلاع رسانی وزارت جهاد کشاورزی